चित्रपट: कॉल मी बाय युअर नेम -Call Me By Your Name*

_________________________
*कलाकार:* आर्मी हॅमर, टीमोथि शॅलमेट, माईकल स्टलबर्ग, अमायरा केजर, इस्टर गॅरेल इ.
*पटकथा/लेखक:* अँद्रे ऍसीमन यांच्या कादंबरीवर आधारित.
जेम्स आयव्हरी :- पटकथा.
*दिग्दर्शक:* ल्युका गॉडग्नीनो

----------------------------------------
*चित्रपटाची कथा:*


१९८३ च्या उन्हाळ्यामधील उत्तर इटलीमध्ये घडणारी ही कथा. सतरा वर्षांचा एलिओ पर्लमन (टीमोथि शॅलमेट) हा किशोर त्याचे आई वडील (माईकल स्टलबर्ग व अमायरा केजर) यांच्यासोबत राहतो आहे. एलिओ चे वडील पुरातत्वशास्त्र या विषयाचे प्रोफेसर व संशोधक असतात. त्यांच्याकडे ग्रॅज्युएशन करणारे विद्यार्थी दरवर्षी उन्हाळ्यात त्यांच्या संशोधनामध्ये मदत करण्यास व डॉक्टरेट संपादन करण्यासाठी येत असतात आणि त्यांचा यावर्षीचा विद्यार्थी असतो चोवीस वर्षीय अमेरिकन विद्यार्थी ऑलिव्हर (आर्मी हॅमर) जो त्यांच्या घरी पुढील सहा आठवडे राहणार असतो. म्हणून एलिओ आपली रूम ऑलिव्हर करिता देऊन टाकतो.
पर्लमन कुटुंबासोबत ऑलिव्हर वेळ घालवत असतो. एलिओ ला देखील ऑलिव्हरचं अस्तिव त्याच्या सभोवताली जाणवत असतं. एलिओ ला वाटत असते की ऑलिव्हर थोडा गर्विष्ठ आहे, आणि आणि तो काय मला पसंत देखील करत नाही..! असा त्याचा पूर्वग्रह ऑलिव्हर विषयी असतो. पण या सर्वामध्ये त्याला स्वतःला ऑलिव्हर आवडू लागला आहे हेच कळत नाही.
एका संध्याकाळी शहरातील एका पार्टीमध्ये एलिओ व त्याची मैत्रिण मिरजिया (इस्टर गॅरेल) हे दोघेजण, ऑलिव्हर ला त्या पार्टीमध्ये कियारा नावाच्या मुलीसोबत डान्स करताना व तिचे चुंबन घेताना पाहतात. पण एलिओ त्याकडे जाणून- बुझुन दुर्लक्ष करतो. थोड्या वेळानंतर एलिओ आणि मिरजिया हे दोघेपण डान्समध्ये सहभागी होतात, त्यानंतर ते दोघे स्विमिंग- साठी तलावात जातात. स्विमिंग झाल्यानंतर किशोरावस्थेमधील निर्माण होणारे शारीरिक आकर्षण आणि कुतुहलामुळे एलिओ आणि मिरजिया दोघेही शारीरिक जवळीक करत लैंगिक सुख प्राप्त करण्याचा प्रयत्न करतात. दुसऱ्या दिवशी सकाळी एलिओ रात्री घडलेली घटना किंवा त्याचा अनुभव, नाश्त्याच्या टेबलवर बसल्यानंतर वडिलांच्या आणि ऑलिव्हर च्या समोर व्यक्त करतो. त्याचे वडील देखील यागोष्टीवर सकारात्मक प्रतिसाद देतात. कारण त्यांच्यामधील नाते हे पिता- पुत्रापेक्षा एक मित्राचे जास्त असते.
रात्री एलिओ त्याच्या आई-वडिलांसोबत निवांत वेळ व्यतीत करत असताना, त्याची आई एका राजकुमाराची कथा वाचत असते ज्यामध्ये एक लाईन असते “Is it better to speak or to die ?” हे एलिओ ऐकतो व आपल्या मनातील भावना ऑलिव्हर ला सांगून टाकण्याचे ठरवतो.कारण मधील काही दिवसात ते दोघे चांगले मित्र बनलेले असतात. एलिओ, ऑलिव्हर सोबत त्याची जी आवडती ठिकाणे आहेत ती फिरायला घेऊन जात असतो. असेच एक दिवस फिरून झाल्यावर निसर्गाच्या सानिध्यात, निळ्या आकाशाखाली, हिरव्यागार गवतावर दोघे निवांत पडलेले असतात, तेव्हा एकमेकांवर असलेल्या प्रेमभावनेच्या भरात दोघे एकमेकांचे चुंबन घेतात. एलिओ पुढील पायरी ओलांडण्याच्या आधीच ऑलिव्हर त्याला थांववतो व हे ठीक नाही किंवा चुकीचं आहे असे त्यास समजावुन सांगतो, व ते दोघे तेथून निघून जातात.
त्या दिवसानंतर एलिओ आणि ऑलिव्हर एकमेकांना दुर्लक्षित करू लागतात. एलिओ सुद्धा तिची मैत्रीण मिरजिया सोबत जास्त वेळ घालवू लागतो. पण त्याचे मन मात्र ऑलिव्हर मध्येच अडकून असते. एके दिवशी न राहवून एलिओ एक चिठ्ठी लिहून ऑलिव्हर च्या रूममध्ये दारामधून सरकवतो. ज्यामध्ये त्याने “मला तुझ्याशी बोलायचे आहे” असे लिहिलेले असते. ऑलिव्हर ती चिठ्ठी वाचतो व त्यास प्रतिउत्तर म्हणून एक चिठ्ठी त्याला पाठवते की, “आज मध्यरात्री आपण भेटूया”. त्यानंतरचा पूर्ण दिवस एलिओ आपल्या मैत्रिणीसोबत व्यतीत करतो. आणि मध्यरात्री ऑलिव्हर ला त्याच्या रूममध्ये भेटण्यासाठी जातो. भेटल्यानंतर ते दोघे एकमेकांच्या मिठीत समावतात, आपल्या प्रेमभावना व्यक्त करतात व शारीरिक सुखाचा आनंद उपभोगतात. ऑलिव्हर त्याला म्हणतो “Call me by your name, and I call you by mine”. या अनुभवानंतर ऑलिव्हर देखील खुश असतो, तसेच तो एलिओ ला सांगतो की तू जे काही घडलं त्या गोष्टीचा कधी पश्चाताप वगैरे करून घेऊ नकोस. एलिओ आणि ऑलिव्हर एकमेकांच्या प्रेमात असतात, एकमेकांसोबत वेळ घालवत असतात, आपल्या भावना व्यक्त करत असतात. एलिओ ला वाटत असते की ऑलिव्हर ने आपल्याला कधीच सोडून जाऊ नये. असेच एक दिवशी एलिओची मैत्रीण मिरजिया त्याला भेटण्यासाठी येते व तू मला आजकाल का दुर्लक्ष करतोयस असे विचारते, पण एलिओ कडे या प्रश्नाला काहीच उत्तर नसते. मिरजिया ला पण कळून जाते की एलिओ तिच्यावर प्रेम करत नाही व ती तेथून निघुन जाते.
ऑलिव्हर च्या कामाचे शेवटचे तीनच दिवस उरलेले असतात व ते काम इटली जवळील बर्गमो या ठिकाणी असते म्हणून ऑलिव्हर पर्लमन कुटूंबियाची रजा घेऊन निघतो. पण या प्रवासात त्याच्या सोबत एलिओ देखील जातो. या शेवटच्या तीन दिवसात एलिओ आणि ऑलिव्हर खूप फिरतात, मजा करतात, डान्स करतात, थोडक्यात एकत्रित प्रेमाचे क्षण घालवतात. शेवटच्या दिवशी ऑलिव्हर ट्रेन ने जाणार असतो, स्टेशन वर त्याची ट्रेन पोहोचल्यानंतर एलिओ आणि ऑलिव्हर एकमेकांना शेवटचे आणि दीर्घ असे आलिंगन देतात व ऑलिव्हर ट्रेन मध्ये बसुन निघून जातो. एलिओ विरह दुःखाने त्याठिकाणी बसुन राहतो. तो तिच्या आईला फोन करून त्याला तेथून घेऊन जाण्यासाठी सांगतो. त्याची आई त्याला कारमधुन घरी घेऊन जात असताना एलिओ खूप रडतो. त्याच्या पालकांना एलिओ आणि ऑलिव्हर च्या मैत्रीची जाणीव असते पण त्या मैत्रिपलीकडील प्रेम मात्र माहीत नसते. गाडीतुन शहरामध्ये पोहोचल्यानंतर एलिओला मिरजिया भेटते, ती तिच्या भावना एलिओ समोर बोलून दाखवते व आपण दोघे चांगले मित्र बनुन राहुयात असे बोलुन मैत्रीचा हात पुढे करते, एलिओ देखील मी आयुष्यभर तुझा चांगला मित्र बनुन राहीन असे बोलुन तिच्यासोबत हस्तांदोलन करतो.
घरी गेल्यानंतर एलिओची मानसिक स्थिती समजुन त्याचे वडील त्याला मैत्री व आपल्या मनातील भावना व्यक्त करण्याचे महत्त्व समजावून सांगतात. थोडक्यात त्याला त्याच्या दुःखातून बाहेर काढण्यासाठी समुपदेशन करण्याचे कार्य एलिओचे वडील याठिकाणी करतात.
ख्रिस्तमसचा दिवस येतो सगळीकडे पांढऱ्याशुभ्र बर्फाचे आच्छादन असते, घरामध्ये ख्रिस्तमसच्या डिनर ची तयारी सुरू असते. अशातच घरातील फोनची रिंग वाजते, एलिओ फोन उचलतो, दुसरीकडून ऑलिव्हर चा आवाज ऐकू येतो. ऑलिव्हर आणि एलिओ एकमेकांना किती “Miss” करतात हे त्यांच्यामधील संवादामधून दिसून येते. थोड्यावेळाने ऑलिव्हर म्हणतो की त्याची एंगेजमेंट झाली आहे. तेवढ्यात एलिओचे आई-वडील फोन त्याच्याकडून घेतात व त्याला त्याच्या एंगेजमेंट साठी शुभेच्छा वगैरे देतात. नंतर फोनवर फक्त एलिओ आणि ऑलिव्हरचं संभाषण सुरू होतो. शेवटी एलिओ आणि ऑलिव्हर एकमेकांना, एकमेकांच्या नावाने पुकारतात. आणि ऑलिव्हर म्हणतो की मला तुझ्यासोबती मधील सर्व क्षण आठवणीत राहतील.
फोन ठेवल्यानंतर एलिओ घरातील शेकोटीसमोर त्याच्या भिजलेल्या डोळ्याने, आपल्या प्रेमाला आपल्या मनाच्या एका कोपऱ्यामध्ये बंद करून त्याच्या आठवणींमध्ये शांतपणे बसून राहतो व चित्रपट संपुन जातो.

----------------------------------------
*वैशिष्ट्ये/ विश्लेषण:*


चित्रपटाचे कथानक हे समलैंगिक प्रेमकथा असल्यामुळे आपल्याकडे हा चित्रपट बघताना सर्वसामान्य दर्शकाला हा विषय रुचेल की नाही सांगणे थोडे कठीणच आहे. कारण या घटकाला जरी शासनाने मान्यता दिली असली तरी अजून समाजाने पुर्णपणे याला स्वीकारलेलं नाहीच आहे. आजूनसुद्धा समाजात याविषयी पूर्वग्रहदूषित मन:स्थिती आपण पाहु शकतो. म्हणुन या घटकसंबंधी जनजागृती आज मोठ्या प्रमाणावर सुरू आहे. आणि ते करण खूपच आवश्यक आहे. त्यासाठीच या विषयांवरील चांगले चित्रपट आज परदेशात आणि आपल्या भारतात देखील निर्माण होताना आपण पाहु शकतोय.
पहिल्या प्रेमाची व्याख्या ही ज्याच्या- त्याच्या पहिल्या अनुभवावरून वेगवेगळी असेल. किशोरवयात होणारे शारीरिक, मानसिक, आणि सामाजिक बदल हे प्रत्येक किशोरवयीन मुला-मुलींच्या आयुष्यात घडणाऱ्या घटनांचा किंवा भावनांचा प्रवास मांडण्याचा उत्तम प्रयत्न दिग्दर्शकाने केला आहे. कलाकाराच्या व्यक्तिरेखेमधून आपण पाहु शकतो की शारीरिक आकर्षण, प्रेम, मैत्री, आणि स्वतःची लैंगिकता इ. विषयी मनात असणारा संभ्रम यामध्ये दाखवण्यात आला आहे. आपल्याला काय आवडतं आणि काय नाही? याबद्दल असणारा प्रश्नचिन्ह एलिओ ची भूमिका करणाऱ्या कलाकाराने उत्तमरीत्या साकारली आहे. त्याच बरोबर एक वेगळाच सामाजिक वातावरण व नातेसंबंध या चित्रपटामधून पाहायला मिळतो. उदा. जेव्हा एलिओ नाश्त्याच्या टेबलवर वाडीलांसमोर त्याच्या आणि मिरजिया मध्ये जे काही घडलं ते सहजपणे व्यक्त करतो आणि त्याचे वडीलसुद्धा ते सहजपणे स्वीकारतात तेव्हा त्यांच्यामधील मुक्त नातेसंबंध आपल्याला जाणवते. तसेच समाज काय म्हणेल, म्हणून आपल्या मनातील भावना दाबुन ठेवायच्या त्याचे दमन करायचे, मी स्वतः कोण आहे, काय आहे, मला काय पाहिजे हे सर्व विसरून समाजामध्ये, समाज जसा म्हणेल त्या पद्धतीने वावरायचे इ. घटक दिग्दर्शकाने खूपच समर्पकपणे दर्शवले आहे. किशोरवयात स्वतः च्या लैंगिकते बद्दल अनेक शंका मुलांच्यात निर्माण होत असतात. लैंगिक बदल, जनानांगविषयीचे कुतूहल, सेक्स, शारीरिक आकर्षण, शारीरिक बदल, मला मुलगी आवडते का मुलगा? इ गोष्टी बद्दल अनेक प्रश्न मुलांच्या मनात असतात व त्याची उत्तरे शोधण्यासाठी ते कदाचित गैरमार्गाचा अवलंब करू शकतात, आणि त्याचा परिणाम त्यांच्या व्यक्तीमत्वावर आणि मानसिक आरोग्यावर नकारात्मक पद्धतीने होऊ शकतो. आपल्याकडे शाळेमध्ये लैंगिक शिक्षणाची सुरुवात झाली असली तरी त्याचे प्रमाण कमी आहे व काही शाळांमध्ये याविषयी उदासीनता दिसून येते म्हणून हे चित्र बदलणे खूपच आवश्यक आहे आणि या विषयीची जनजागृती करणे देखील तेवढेच महत्त्वाचे आहे.
चित्रपटामधील प्रत्येक कलाकाराने आपापल्या भूमिका खूपच उत्तमरीत्या आणि सुंदर पध्दतीने साकारल्या आहेत. एलिओचे पात्र साकारताना किशोवयातील वेगवेगळ्या छटा उदा. अल्हड, अभ्यासु, संभ्रमित, निरागस, कुतूहल इ. प्रकारे आपल्या या अभिनयातून उत्तमरीत्या पडद्यावर रेखाटल्या आहेत. तर ऑलिव्हर ची भूमिका थोडा समजूतदार व इतर गोष्टींचा, समाजाचा विचार करणारा तरुण देखील छान साकारला आहे. या व्यतिरिक्त इतर कलाकारांनी सुद्धा त्यांच्या भूमिकेला पुरेपुर न्याय दिला आहे. असा हा चित्रपट एक सामान्य पण असामान्य प्रेमकथा म्हणुन नक्की पहावा.

----------------------------------------
सलमान मुजावर
MA. Counseling Psychology

तरीही प्रश्न उरतोच की .......? माणूस मरतो पण आठवणींचा कल्लोळ तसाच मनात घोंगावत राहतो.क्षणोक्षणी कोणत्याही रूपातून आठवणी उफाळत असतात आणि पुन्हा पापणीच्या कडा ओल्या होतात. स्वतःच्या जीवाला वलयात अडकवून जीवाची घुसमट करून आत्महत्या करण्याचं धाडस करायचं.आणि चालत्या बोलत्या शरीराला निर्जिव करून निघून जायचं. खरतरं अस करून आपणचं आपल्या बहुमोल जीवाची किंमत किती शुल्लक होती हे दाखवून देतो. जीवनात प्रश्नांची साखळी असते त्याची सोडवणूक करणे.आव्हांनाना निधड्या छातीने झेलून पुढे जाणे हे जगण्याचे कसब आहे. एखादा माणूस इच्छामरणाने मरून जातो.पण ज्या कारणाने तो हे पाऊल उचलतोय.तो प्रश्न अशा मरणाने सुटतो.असे कधीच होत नसते. प्रश्न उरतोच....? तोही अधिक गंभीर होऊन. होत तर काय होतं.एखादा पळपुटा जीव यातून निघून जातो.बस्स एवढचं....... माझ्या दुख-या भुतकाळाची पाने चाळताना एक गोष्ट नेहमीच मन हेलावते. माझा मामा बुध्दीने हुशार,तल्लख..आपल्या गावात कुणाची कोर्टाची केस असू देत किंवा कुणाची जमिनीची मोजदाद असू देत.मामाला यागोष्टीत अधिक रस होता. मामा एकटाच त्यात शेती भरपूर त्यामुळे भाऊबंदकीत तुरळक कारणांवरून नेहमीच भांडणं असायची.त्यातूनही मामाने दोन पोरांना आणि भरीस भर म्हणून आम्हां बहीणीच्या मुलांनाही कधी कोणत्या गोष्टींची कमी केली नाही. मामाचा मोठा मुलगा ITI करून पुण्याला Permanent जाँब करत असताना घरात लग्नाची चर्चा सुरू झाली. मामाला वाटायचं की,पोरगं नोकरीस हाय,शेती बी भरपूर हाय. हाताखाली माणूस आलं की,शेती बी करता येईल.आणि तवढाचं पावणे पैकांचा अधार!! ठरल्याप्रमाणे मामांने पोरी बघायला सुरवात केली.सगळ्या आई वडीलांप्रमाणे माफक अपेक्षा ठेवून पोरी बघण्याची मोहीम चालू होती. कुणाच्या तरी ओळखी पाळखीचा आधार घेत एक पोरं पसंत पडली. गरीब घर पण पोरं शिकतेय.दिसायला पण सुंदर आहे.म्हणून होय नाही म्हणत म्हणत साखरपुडा ही पार पडला. आता धामधूम होती ती लग्न सराईत लग्न धुमधडाक्यात करण्याची....तारीख ठरली.खरेदीला जोर आला.उत्साह..हौस..मौज यांचा मेळ घालत प्रत्येक दिवशी कोणत्या ना कोणत्या कामात सारं कुटुंब रंगल होतं. हळद,गोंधळ,लग्न या दिवसात कधीच येणाऱ्या दिवसाची चाहूल नव्हती. लग्न धुमधडाक्यात झालं.मामाला वाटलं आता कुठे दिवस बरे येतील. माझ्या आईशी बोलताना मामा नेहमीच म्हणायचा..आऊ "शाळा शिकतली व्हती खरं.धावी पासनं शाळेस जावूस जमोस नाय.. खरं पोर शिकली.लगीन झालं की,राबोन खातील,घर बांदतील.... आईही मग डोळे ओले करून आपल्या भावाला दिवस बदलले म्हणून प्रेरित करायची..... लग्न होऊन काही दिवसचं सरले होते.मे महिना सरून पाऊस चालू झाला होता. आशातच दुपारी एक निरोप आला की,तुमच्या मामाचं प्वारं लई आजारी हाय.KLE तं बेळगावास अँडमिट केल्यानीत. ही वाक्य ऐकतांना वेगळाच हदरा मनाला बसला.डोळ्यांतून आपोआपच पाणी येत होत. लगोलग मामाच्या गावाला गेल्यावर कळलं की,मामाच्या मुलांने गळफास घेऊन आत्महत्या केली आहे. माझ्यासाठी हे सगळं भयभीत करणारं होतं. लग्न हे पवित्र बंधन असत.पण तिथे जेव्हा संशयाचा भुंगा मनाला लागतो.तेव्हा तो मानवी मनाला पुरता पोखरून काढतो. इथेही असेच काहीसे झाले,स्वतःची बायको जी नव्याने आपलं आयुष्य फुलवण्यासाठी आली आहे.तीच मनाने दुसऱ्याची आहे.ही गोष्ट भावकीत समजली तर काय होईल?माझ्याचं नशिबी असे का झाले? या अशा अनेक प्रश्नांत गुरफटून समाज लज्जेपोटी एक जीव निघून गेला होता. पण कित्येक वर्ष झाले तरीही अजून कधीकधी ही आठवण पापणी ओली करून जाते. माझा मामा कधीमधी गावी आला की,आई समोर ढसाढसा रडतो.जेव्हा एक पुरूष रडतो.तेव्हा कितीतरी दुःखाची आसवं घळाघळा बरसत असतात. मामाचं पोरं आत्महत्या करून निघून गेलं.अजून कुठलेचं प्रश्न सुटले नाहीत. नशिबाला दोष देत मामा आजही रडून मन हालकं करतो. आजही घरातला काळोख,शांतता मनात भिती पेरून जाते. मी अनुभवलेत हे क्षण.....एक वाट बंद झाली की,दुसरी जवळच असते.तिथून पुढे गेलं की संकटातून मार्ग निघतो. पण आत्महत्या कधीच कुठला प्रश्न सोडवत नाही.कितीतरी दुःख मागे ठेवून जाते..... उरते फक्त अस्थता.... • प्रमोद चांदेकर चंदगड

सूर मागू तुला मी कसा
जीवना तू तसा, मी असा
तू मला, मी तुला पाहिले
एकमेकांस न्याहाळिल
दुःख माझातुझा आरसा
एकदाही मनासारखा
तू न झालास माझा सखा
खेळलो खेळ झाला जसा
जीवन जगण्याचा सूर बरेचदा,बऱ्याच जणांचा हरवतो, काही जणांचा चुकतो किंवा काहींना तो गवसत नाही. आयुष्यात आपणच आपल्याला जेव्हा सोबत करायची सोडून देतो तेव्हा आपसूकच निराशा, उदासीनता, एकटेपणा किंवा हताश झाल्यासारखी अवस्था प्रत्येकाच्या आयुष्यात येते, ही अवस्था येण्याची एक ना अनेक कारणे आहेत. कुणाचे आर्थिक नुकसान होते,कुणाचे भावनिक तर कुणाचे सामाजिक ह्या सर्व अवस्थांमध्ये माणसाचे जर मानसिक स्थैर्य हरवले तर, निराशे सोबत आयुष्याकडे बघण्याचे आयाम बदलतात, आयुष्य किळसवाणे, काहीही ध्येय नसल्यासारखे वाटू लागते. कधी कधी त्या कडे इतके तिरस्काराने पाहिले जाते की जगण्याची उमेद जिवंतपणी संपते. असे हताश,निराश व आतल्या आत आयुष्याला पूर्णविराम देण्याचे विचार अनेकांच्या आयुष्यात येतात, काही जण त्याला धैर्याने तोंड देतात तर काही जण सगळं संपलं म्हणून आत्महत्या करतात. असे विचार व कृती करणारे कोणतरी आपल्यातले, जवळचे व ओळखीचे असतात, बरेचदा त्यांच्या बोलण्यातून,वागण्यातून किंवा त्यांच्या कृतीतून अशा गोष्टी बोलल्या जातात, विचारातून किंवा भावनिक देवाणघेवणीतून आत्महत्या करणाऱ्या व्यक्तीची मानसिकता समजू शकते, किंवा अशा विचारातून आत्मघातकी कृती केलेल्या व्यक्तींना आपण आत्महत्या प्रतिबंधक उपाययोजनेच्या माध्यमातून वाचवू शकतो. आत्महत्या ही एक सार्वजनिक आरोग्य समस्या आहे. कुटुंब आणि समाजावर ती एक सामाजिक व भावनिक भार निर्माण करते.
दरवर्षी ८० लाख व्यक्तींचा मृत्यू आत्महत्येमुळे होतो.१५ ते २९ वयोगटात दुसऱ्या क्रमांकाचे मृत्यू आत्महत्येमुळे होत असल्याचे चित्र आहे. आत्महत्या हे मृत्यूच्या कारणातील १५ व्या क्रमांकाचे कारण असून, जगभरात १.४% मृत्यू हे आत्महत्येमुळे होतात.नॅशनल क्राईम रेकॉर्डस् ब्युरो (एनसीआरबी) च्या आकडेवारीनुसार २०१४ साली भारतात १,३३६,६२३हजाराहून अधिक तर महाराष्ट्रात १६ हजार ९७० लोकांनी आत्महत्या केली होती.
जग जसे बदलत आहे तसे माणसाचे जगण्याची पद्धत, जगण्याची आव्हाने व त्यावर मात करण्याची तंत्रे ही बदलत चालली आहेत, बदलते नाते संबंध,आधुनिक तंत्रज्ञानामुळे माणूस माणसापासून दुरावत चालला आहे,एकीकडे स्वतःला सिद्ध करण्याची जीवघेणी चढाओढ तर दुसरी कडे एकमेकांपासून हरवत चाललेला संवाद ही खरं तर मानसिक ताण तणावाची मुख्य कारणे आहेत. बिघडते नाते संबंध, नातेसंबंधातील ताणतणाव, आर्थिक ताण, मानसिक अस्वस्थता, समाजीक प्रतिष्ठा व त्यातून सतत सामाजिक प्रवाहात राहण्याची रस्सीखेच आज आपण प्रत्येक जण खेळत आहोत.कुणाकडे एक वेळचे जेवण जेवायला पैसे नाहीत तर कुणाकडे सगळं आहे पण मानसिक समाधान नाही म्हणून येणाऱ्या निराशेतून मृत्यू हा पर्याय शोधणारे व त्याला सोबत करणारे लोक, त्यांचे विचार व त्यांची मानसिकता समजून घेण्याची गरज आहे.
अशा प्रकारे आत्महत्या व आत्महत्येचे विचार करणाऱ्या व्यक्तींची लक्षणे जर आपल्याला माहीत असल्यास आपण उपाययोजना करू शकतो.आत्महत्येचे विचार किंवा तसे प्रयत्न करणाऱ्या व्यक्तीला
सतत आणि तीव्र स्वरूपाच्या मानसिक वेदना होणे.
सतत उदास किंवा निराश वाटते आणि चीडचीड होणे.
थकवा जाणवणे व शक्ती नसल्यासारखे वाटते.
मन बधिर, अस्वस्थ आणि असमाधानी होते.
भविष्याविषयी विनाकारण काळजी करणे
कोणतेही काम करावेसे न वाटणे.
भूक कमी लाणे, जेवणाची इच्छा न होणे किंवा वजन कमी होणे. (काही लोकांमध्ये मात्र विरुद्ध लक्षणे दिसून येतात.)
दु:खी असणे, सतत काळजी करणे.
सतत रडू येणे
(शांत व पुरेशी) झोप न लागण. (काहीजणांना मात्र खूप झोप लागते)
सकाळी उठल्यानंतर उत्साही न वाटणे
निर्णयक्षमता कमी होणे, कामावरती लक्ष न लागणे, इच्छा कमी होणे.
स्वत: बद्दल न्यूनगंड निर्माण होणे. स्वत:ला दोषी समजणे. जसे, आपण काहीच कामाचे नाही, आपले काहीच चांगले होणार नाही, आपल्याला कोणीही मदत करू शकणार नाही असे वाटते.
शरीरसंबंधाची इच्छा न होणे
दैनंदिन कामात अजिबात रस नसणे
आत्महत्येचे विचार मनात येणे किंवा प्रयत्न करणे.
वरील लक्षणे १५ दिवसांच्यावर असल्यास हा आजार असण्याची शक्यता असते.
नैराश्यात वरील लक्षणे कमी-जास्त प्रमाणात होत असतात. व्यक्तीमध्ये एकदम बदल होतात जेव्हा नैराश्याचा वेग आणि प्रमाण जास्त असते. आणि ते कमी असेल तर व्यक्तीमधील बदल खूप हळू होतात आणि तो आजारी आहे हे लक्षात येत नसते. तीव्र मानसिक वेदना हे शैराश्याचे सर्वात महत्त्वाचे लक्षण आहे. वाढत्या गरजा किंवा कोणतीही गोष्ट आपल्या मनासारखी न झाल्यामुळे कधी कधी अगदी लहान गोष्टींमुळेही बरेच व्यक्ती नैराश्याच्या गर्तेत अडकतात आणि त्यांचे दैनंदिन जीवन विस्कळीत होऊन जाते. अशा परिस्थितीतून काही व्यक्ती लवकर बाहेर पडतात, तर काही व्यक्ती त्याच गोष्टीमध्ये गुरफटून राहतात. अशा व्यक्तींना मदत करताना उपाययोजना करताना
जवळच्या व्यक्तीशी (नातेवाईक किंवा मित्र) यांच्याशी बोलणे. नातेवाइकांचा भावनिक आधार महत्त्वाचा.
गरज असल्यास मनोविकारतज्ञाची मदत घेणे.
नैराश्यात समुपदेशनाचाही खास उपयोग होतो.
तणावाचे नियोजन करणे.
स्वतःसाठी वेळ देणे व छंद जोपासणे.
आपल्या विचारांतले निराशा निर्माण करणारे विचार शोधून त्यावर काम करणे नियमित व्यायाम करणे.
आपल्या प्रत्येकाच्या आयुष्यात कोणत्या ना कोणत्या कारणाने निराशा, उदासीनता किंवा आयुष्य संपवावे असे प्रसंग आले असतील किंवा येत असतील. पण अशा प्रसंगांना तोंड देण्याचे धैर्य व सामर्थ्य ही आपल्या प्रत्येकामध्ये आहे. आणि ही देणगी नैसर्गिक आहे. फक्त आपण आपल्या समस्याना जेवढ्या गांभीर्याने डोक्यावर घेतो तेवढे त्याच्या निराकरणाच्या मागे लागत नाही. आयुष्यात येणाऱ्या अडचणींनी, झंझावातांनी, अपयशानी लगेच आपण कोलमडून जातो, त्याकडे मात करण्याचे धैर्य आपण कधीच उपयोगात आणता नाही. असे विचार,दुःख, चिंता व ताणतणाव घेऊन जगणारे आपल्यातील कोणी तरी एक आहेत किंवा असतील त्यांना संवादाच्या माध्यमातून, समुपदेशनाच्या माध्यमातून आपण सहकार्य करू शकतो. त्यांना आपलेपणाच्या हाताने सावरू शकतो.
आत्महत्या प्रतिबंध दिवसानिमित्त एकत्र येऊन काम करूया आत्महत्या रोकूया.....
अमृता जोशी शालेय समुपदेशक.